Bu blogg tahmin etme denemeleridir. Yatırım tavsiyesi değildir.
Covid 19 salgınında bir yılı bitirmek üzeriyiz. Bu yazıyı yazdığım an itibari ile woldmeter rakamlarına göre; 38 milyon 714 bin 867 kişi covid ile enfekte olmuş 1 milyon 96 bin 65 kişi bu hastalık nedeniyle hayatını kaybetmiş (1)
Şekil 1
Hastalığın ilerleyişinde bir yavaşlama yok(şekil 1 sol) Ölüm hızında da bir azalma yok( Şekil 1 sağ). Avrupa tekrar mayıs ayı rakamları görülmeye geçilmeye başladı. Görece Uzak doğuda kontrol altında bir durum var. Hastalığın başladığı coğrafya şu an güvenilir bölge konumunda.
Peki günümüz kapitalizm versiyonu konuya nasıl yaklaşıyor ve ne gibi çözümler üretiyor.
Tüm dünyada merkez bankaları faiz oranlarını düşürdü.
Kredi elde edilmesini kolaylatırdı.
Hükümetler kamu yatırımlarını artırdı.
şirketlere işçi çıkarmama konusunda yasaklar getirildi aynı zamanda destekler sağlandı.
Hava yolu şirketlerine özel destekler sağlandı, kimi hava yolu şirketleri devletlerce belli oranlarda satın alındı.
Versiyon 2.0 kapitalizm kendi imkanlarınca bir takım çözümler üretmeye çalışıyor. Temel mantık işleri korumak. İnsanlar işlerini kaybetmez ise ekonomik olarak sıkıntı yaşamazlar. Hem bireysel hem de ülke ekonomisi için en iyi bildiği yol bu ve bu konuda literatürdeki öneriler yapılmaya çalışılıyor. Ancak temel ilkede bir terslik var. İş korurken yaşam kaybediliyor. İşte ilginç olan nokta burası. Kapitalizm 2.0 için bir kişinin işsiz kalmasındansa ölmesi ekonomik anlamda daha iyi olabilir. İktisadi istatistikler açısından kişinin ölmesi işsizlik rakamını artırmıyor. hatta açılan o pozisyon için bir işsiz iş bulacağı için işsizlik istatistiği açısında kişinin ölmesi mevcut formülde olumlu kabul edilebilir.
Dünyaya baktığımızda bu formülasyonun uygulandığını net bir şekilde görüyoruz. Ekonomiler kapatıldığında enfeksiyon yayılım hızının büyük ölçüde azaldığını net bir şekilde gördük. Ama kapatılma kısa bir sürede terkedildi. Kısa bir süreliğine toplumsal felaket algısı hükümetlere başka bir seçenek bırakmadı. Ama sonra her yavaş yavaş eskiye dönüyor.
Katitalizm 2.0 kişilere siz çalışmayın biz size maddi destekte bulunuruz. Zorunlu işler hariç ekonominin çalıştırılması insan hayatını tehlikeye atıyor. bu tehlike ortadan kaldırılana kadar işlere ara verilmesi gerekir. Bu süre zarfında Sizlerin tüm kazanımları konunacak gerekli maddi destek sağlanacaktır. Böyle bir açıklama ne kadar ütopik.
Nasıl bir gelecek düşlemeli insan. İnsanlık bir süredir bu soruyu kendine sormuyor. Bu salgından önceki zamanı da kapsayan bir gözlem. İnsanlık düş kurmuyor. Potansiyel parasal kazancını hesaplıyor ve onu yükseltmeye çalışıyor. Aynı içinde bulunduğu ekonomik sistem versiyonu gibi.
Bu günler sonunu ön göremediğimiz günler. Aşı dışında konunun çözülmesi artık çok zor. Daha düzgün ifade ile kapitalızm 2.0 ile bu felakete bir çözüm getiremeyiz. Aşı bulunduğunda da köklü bir çözüm olacağı düşünde bulunmamak gerekir. Aşılama süreci sancılı ve tartışmalı geçecek. Güvenilirlik, öncelik, aşı reddi, aşının varlığının gerekli önlemlere gerekli özenin gösterilmesine engel olması gibi farklı tartışmalar gündeme gelecek. Ekonomiler ise bir daha kapatılmayacak. Bekli 2023 enfeksiyonun hayatımızda kontrol altına aldığı yaşam riskinin hastalık öncesi döneme yaklaştığı yıl olabilir. Ama bu hastalık ve şu anda aldığımız önlemlerin bir çoğu yaşamımızın bir parçası olacak ve bir daha da çıkmayacak.
Geriye dönüp baktığımızda her yıl toplum kökenli pnomoniden yılda 2 milyon insan ABD 'de ölüyordu. Belki covid pnomonisi bu rakamlara ulaşamaycak. Ama kimse toplum kökenli pnomoniyi önlemek için maske takmıyordu. Oysaki o da covid gibi damlacık yoluyla bulaşan bir hastalık. Şimdi ise insanlık bir aydınlanma yaşıyor. bu aydınlanma kalacak. Öyle maskesiz bir futbol maçına gidip tezahuratlar içinde bilmediğin yüzlerce damlacığı aldığın bu riskli ortamlar bir süre sonra tamamen mazi de kalacak.
Kapitalizm 2.0 için insanın işini kaybetmesi hayatını kaybetmesinden daha önemli. İşi korumak hayatı korumaktan daha önemli. 8 milyardan fazla insanın var olduğu ve nüfus artışının devam ettiği bir dünyada 2.0 versiyon için insan hayatının bir değeri olmaması anlaşılabilir bir şey. 2.0 versiyonunun oluşturduğu dünyada yaklaşık 850 milyon kişi aç iken 1 milyar 700 milyon kişi aşırı kilolu. Çok basit bu aşırı kilolu kişilerin yarısı yediklerinin yarısını aç isanlar ile paylaşabilseydi. Hem kendi sağlıklarını hem de diğer insanın sağlığını koruyabilecekti. Kapitalizmin kullandığımız versiyonu hayatın en basit sorunlarına bile çözüm bulamıyor. Hatta kendisi bu sorunların kaynağı. Bu gün açlıktan ölen kişi sayısı 3 binin üzerinde kovidden ölen 5 bin 800 (günlük rakam). Kovidi konuşuyoruz ama açlığı konuşmuyoruz. Her gün binlerce kişinin açlıktan ölmesi kapitalzm 2.0 için gözardı edilebilecek sıradan bir şey. Çünkü doğum oranı çok daha yüksek. Bu gün şu ana kadar wold meter rakamlarına göre 38 bin yeni doğan varken 16 bin yeni ölüm var. nasıl açlıtan binlerce kişinin ölümü sıradan ise Covid den ölümler de kapitalizm için sıradan. Ama insanlık henüz duygusallığını yitirmediği için kolay alışamiyor bu yeni ölüm nedenine.
Ama 2.0'ın ya da biz dünya üzerine düşünen insanların göremediği bir nokta olabilir. Ölümlerin şu anda 3'de biri covidden. Ve toplumsal hayatımız derinden etkileniyor. Bu hayat doğumları kısıtlayabilir. Covid öncesi dönem için evlilik yaşı yükseliyor doğurganlık süreleri hala yeterli olmakla birlikte kısalıyor. Boşanma oranları artıyor. Covid ise boşanma sayısını artırıyor. Evlilikleri zorlaştırıyor. Covid hayatımızda var olduğu sürece insanlar gebelik riskini alma konusunda daha fazla düşünecektir.
Toplu ve kalabalık ortam gerektiren ekonomik aktiviteler zamanla kaybolacak. İnsanlar daha az tüketip daha fazla yetinme duygusuna ulaşacaklar. Bildimiz ekonomik versiyonun sürekli tüketim için yaptığı tutundurma faliyetleri doğal olarak etkisizleşmeye başlayacak.
Tüm bunlar ve yapılan tüm teşviklere rağmen dünya ekonomisini küçülmesine neden olabilir.. Küçülen ekonomiler daha da çözümsüz bir kısır döngüye girebilir. İnsanlık yaşam hakkının savunmaya başlayabilir. Ki bu da çalışmamak fikrini doğurur. çalışmamak ise daha az tüketmek ile finanse edilebilir. Sonuç kapitalizm 2.0'ın iflasına götürür. Buradan kapitalizm yeni bir versiyon ile 3.0 ile yenilenerek çıkabilir. Ya da yeni ekonomik anlayışlar hakim olabilir.
Bunu zaman gösterecek.
Bu blogg ekonomik süreçlerle ilgili tahmin denemeleri için yazılıyor. bu kez uzun vade bir tahmin oldu.
kısa vade bir tahmin de bulunacak olursam. piyasaların 90 derece döndürülmüş bir (yatılırmış) S çizeceğini öngörüyorum. Bu yatık S'in karın şişliği tamamlandığı düşüncesindeyim. İkinci dip tekrar zirve doğurmayabilir. Yani 2,0 versiyonuna veda edebilir. Bu dip.yeni bir ekonomik bakış açısın ya da yeni bir versiyon doğurabilir
kaynaklar
1: https://www.worldometers.info/coronavirus/)
